Ανασυνθέτοντας τον ήχο της αρχαιοελληνικής ποίησης

Αρκεί μια γρήγορη ματιά στις αρχαίες επιγραφές και τους παπύρους με ελληνική γραφή, για να διαπιστώσει κανείς ότι το αρχαίο ελληνικό αλφάβητο παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το σύγχρονο ελληνικό αλφάβητο. Η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών μάς επιτρέπει να προσεγγίζουμε το περιεχόμενο των σωζόμενων κειμένων Ελλήνων φιλοσόφων, ιστορικών και ασφαλώς των εμπνευσμένων κλασικών δραματικών ποιητών. Ωστόσο, διαβάζουμε σήμερα τα αρχαία ελληνικά χρησιμοποιώντας τη νεοελληνική προφορά. Μιλούσαν, όμως έτσι κατά την κλασική εποχή; Η απάντηση είναι αναμφίβολα αρνητική. Ο ήχος του λόγου φαίνεται πως ήταν πολύ διαφορετικός από αυτόν που οι Νεοέλληνες αρθρώνουμε στον προφορικό λόγο. Παρόλα αυτά, είναι δυνατόν να ανασυντεθεί ο αρχαίος ελληνικός ήχος. Οι αρχαίοι γραμματικοί μάς πληροφορούν λεπτομερώς για την εκφορά των φωνημάτων στα οποία αντιστοιχούσαν τα γράμματα του αλφάβητου, αλλά και για τον ιδιαίτερο προσωδιακό επιτονισμό κατά την απαγγελία των ποιητικών κειμένων της κλασικής αρχαιότητας. Μάλιστα, λέγεται ότι η προσωδία λειτουργούσε ως όχημα που διαμόρφωνε την παραστατική μορφή των έργων αυτών (ομηρικά έπη, λυρική-μελική ποίηση, δράμα), και, σε απόλυτη αρμονία με το περιεχόμενο του κειμένου –που απευθυνόταν στη νόηση–, στόχευε στο θυμικό των θεατών και κατεύθυνε το συναίσθημα. Οι μαθητές των λυκειακών τάξεων έχουν την ευκαιρία να δουν και να δοκιμάσουν ζωντανά πώς η ιδιαίτερη εκφορά των φωνημάτων κατά την αρχαιότητα λαξευόταν με τα εκφραστικά εργαλεία που είχε στη διάθεσή του ο κλασικός ποιητής –το ποσοτικό μέτρο και τον μουσικό τόνο–, προκειμένου να συνθέσει όσα απαράμιλλης τεχνικής έργα πνευματικής δημιουργίας διασώθηκαν ως τις μέρες μας.

-Προβολή διαφανειών  (παρουσίαση των μαρτυριών - τεκμηρίωση της προσωδιακής εκφοράς)
-Εφαρμογή της προσωδιακής απαγγελίας σε χορικά αποσπάσματα από διδασκόμενα δραματικά έργα με τη συμμετοχή των μαθητών

Όταν τα μαθηματικά «μετρούσαν» τους ήχους

«Ανώτερες αλήθειες απορρέουν από τους αριθμούς και τις ιδιότητές τους» υποστήριζαν οι πρώτοι πυθαγόρειοι. Τα είδη των αριθμητικών λόγων, ο αριθμητικός, ο γεωμετρικός και ο αρμονικός μέσος χρησιμοποιήθηκαν για να μετρηθούν ποσότητες, πλήθη, μεγέθη. Μέσα στο πλαίσιο αυτό εκφράστηκαν απόψεις για τις ιδιότητες του ήχου και τις προϋποθέσεις της μετάδοσής του. Ο ήχος και τα χαρακτηριστικά του αποτέλεσαν πεδίο εφαρμογής και επαλήθευσης των θεωριών τους. Ακουστικές θεωρίες διατυπώθηκαν υπό το φως των αποτελεσμάτων των μετρήσεων δια των αριθμών. Τελικά, η αυθεντία της νόησης κυριάρχησε έναντι της αδρομέρειας της αισθητηριακής αντίληψης. Σήμερα, 2500 χρόνια μετά, διαθέτουμε την επιστημονική επάρκεια για να ελέγξουμε τη μεθοδολογία και τα πορίσματα των πυθαγορείων. Στο πρόγραμμα προσεγγίζεται η σκέψη τους και οι μαθητές αναλαμβάνουν να «βαθμολογήσουν» την εγκυρότητα των θέσεων των αρχαίων μαθηματικών.

Ο ποιητής της Αλωπεκής: αφορμή για την ανάδειξη της αξίας της διεπιστημονικής συνεργασίας στη σύγχρονη έρευνα

Ένας σκελετός, ένα πριόνι και μια ξύστρα, αστράγαλοι, κέρινες πινακίδες γραφής κι ένας πάπυρος, γραφίδα και μελανοδοχείο, τρία μουσικά όργανα (αυλός, χέλυς, τρίγωνον) συνθέτουν τα ευρήματα σωστικής ανασκαφής στην Οδό Όλγας 53 στη Δάφνη Αττικής το 1981. Τριάντα χρόνια αργότερα, συγκροτείται διεθνής διεπιστημονική ομάδα ερευνητών από τους χώρους της αρχαιολογίας, της κλασικής φιλολογίας, της αρχαιομουσικολογίας, της αρχαιο­μετρίας, και της ανθρωπολογίας. Τα αποτελέσματα της μελέτης εντυπωσιακά: το υλικό φωτογρα­φίζεται φασματοσκοπικά, ο πάπυρος αναγνωρίζεται ως το αρχαιότερο έως σήμερα χειρόγραφο που φέρει ελληνική γραφή. Το αλφάβητο που χρησιμοποιείται στον πάπυρο και το πολύπτυχο είναι το ιονικό και ο τύπος της γραφής μικροσκοπικός. Το τρίγωνον ταυτοποιείται, αναγνωρίζεται ως το μοναδικό σωζόμενο είδος αρχαίας άρπας και ανακατασκευάζεται. Ο αυλός ταξινομείται στο Πρώιμο είδος του οργάνου. Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, η διεπιστημονική ομάδα είναι σε θέση να συναγάγει υποθέσεις για το χρόνο της ταφής, το γένος, την ηλικία και την ιδιότητα του νεκρού. Σκοπός του προγράμματος είναι να φανεί στους νέους ότι η σύνθεση που προωθείται με τη συνέργεια, τη σύγκριση και τη συνεκτίμηση των επιμέρους, διασφαλίζει την εγκυρότητα των πορισμάτων στη θεώρηση του όλου.